ترجمه آثار از فارسی به دیگر زبان‌ها هویت‌ساز است
محمد کریمی بهبهانی معتقد است: در طول تاریخ مشرق زمین و ایران، مستشرقین هویت ما را بازتعریف و زیاد روی ادبیات و تاریخ ما کار کرده‌اند، در هیچ دوره‌ای خود را برای جهانیان تعریف نکرده‌ایم؛ بنابراین هویت خود را باید تعریف کنیم که ترجمه آثار از فارسی به دیگر زبان‌ها در همین راستا قرار دارد.
تاریخ ارسال : 1398/1/26
به گزارش روابط عمومی سپهر سوره هنر، هم‌زمان با سالروز شهادت مرتضی آوینی و هفته هنر انقلاب اسلامی، به همت حوزه هنری انقلاب اسلامی و همکاری موسسه خانه کتاب، نشست‌‌های تخصصی با موضوع کتاب و ادبیات برگزار می‌شود.
آخرین جلسه از این سلسله جلسات، عصر دیروز یک‌شنبه به نام «نقد آثار ترجمه شده مرکز ترجمه حوزه هنری از فارسی به زبان مقصد در سه سال اخیر» برگزار شد.
دبیر مرکز ترجمه حوزه هنری ابتدا در بیان تاریخچه‌ای از تاسیس و فعالیت‌های این مرکز، گفت: مرکز ترجمه حوزه هنری اواسط سال ۹۳ با رویکرد جدید و هدف معرفی آثار انقلاب اسلامی به سایر ملل، فعالیت جدی‌تر خود را آغاز کرد.
شیرین محمدی افزود: این مرکز تاکنون بیش از یکصد عنوان کتاب را به بیش از ۱۹ زبان دنیا و گونه‌های مختلف کتاب کودک و نوجوان، شعر، داستان کوتاه، رمان و خاطره ترجمه و چاپ کرده است.
مدیر مرکز ترجمه نیز ادبیات را مهم‌ترین شاخه فعالیت این مرکز برشمرد و گفت: ما با هدف ترجمه آثار ادبی به زبان‌های دیگر فعالیت خود را آغاز کردیم و به تولید محتوا پرداختیم.
وی درباره ترجمه داستان‌های کوتاه و نیازسنجی‌های پیش از آن عنوان کرد: در بخش داستان رمان‌های زیادی از نویسندگان معاصر و مطرح که مردم جهان درباره آن‌ها شناخت داشتند جمع‌آوری و به زبان‌های مختلف ترجمه کردند، سپس در کشورهای مقصد معرفی شدند. طبق آمار، استراژی که داشتیم بازخورد خوبی داشته است. با توجه به نیازسنجی‌هایی که در کشورهای مختلف انجام می‌شد استقبال و پذیرش آثار ادبی از طرف مخاطبان جامعه ادبی برای ما بسیار مهم بود.
دکتر سعیده حسینجانی افزود: در همین زمینه گزیده مجموعه‌هایی تهیه و آثاری به زبان‌های مختلف ترجمه کردیم. تمرکز ما در سال ۹۷ بیشتر زبان‌های کشورهای همسایه مانند انگلیسی، اردو و ترکی استانبولی با حضور یک مترجم زبان اصلی و یک مترجم ایرانی بوده تا هم روح اثر منتقل شود و هم ترجمه شاخص باشد. سعی کردیم میوه‌هایی را که بار درخت ادبیات کشورمان است شکوفا کنیم.
دکتر محمد کریمی بهبهانی در ادامه تصویری از وضعیت ترجمه در کشور و اهمیت آن بر اساس فرضیه‌های جامعه‌شناختی زبان و پسااستعماری، نقاط ضعف و قوت و راهکارهایی برای کارآمدی بیشتر فعالیت‌های مرکز ترجمه ارائه داد.
وی با اشاره به جایگاه زبان فارسی در نظام ادبی بین‌الملل، گفت: بر اساس پژوهش‌ها طی دو دهه گذشته حدود ۸۰ درصد متون ادبی زبان فارسی ترجمه و ۲۰ درصد تالیف بوده است، البته بسته به شرایط انجام پژوهش، این میزان تا ۱۰ درصد کمتر یا بیشتر قابل تغییر ولی به طور کلی درست است.
استاد گروه مترجمی زبان انگلیسی دانشگاه آزاد کرج ادامه داد: از طرف دیگر زبان فارسی بر اساس نظریه‌های جامعه‌شناسی زبان، زبان حاشیه‌ای محسوب می‌شود؛ به این دلیل که در تقسیم‌بندی‌های جامعه‌شناسی ترجمه، زبان‌هایی زبان مرکزی هستند که سهم بیشتری در تولید ادبیات دارند، آثار آن‌ها در کشورهای مختلف پذیرفته می‌شود، تعداد گویشور زیادی دارند، تمایل به یادگیری این زبان‌ها زیاد است و آثار از این زبان‌ها برای نمونه زبان انگلیسی، فرانسه و اسپانیایی به زبان‌ها و فرهنگ‌های دیگر راه می‌یابد.
مترجم کتاب «ترجمه و قدرت» با اشاره به وضعیت کنونی زبان فارسی در نظام بین‌المللی زبان‌ها و دشواری ترجمه و ارائه آثار ادبی از زبان فارسی به دیگر زبان‌ها، راهکارهایی برای موثرتر بودن این حرکت بیان کرد.
کریمی بهبهانی افزود: یک راه این است به جای ترجمه به زبان‌های مرکزنشین به زبان‌های حاشیه‌ای ترجمه و با مخاطبان این زبان‌ها ارتباط بگیریم؛ زبان‌هایی که به لحاظ قدر و قدرت به ما نزدیک هستند و رابطه غیرمتقارنی نداریم و امکان در دست گرفتن بخشی از بازار کتاب و ادبیات این زبان‌ها موجود است؛ مانند زبان اردو، کردی یا ارمنی.
وی با اشاره به انبوهی تولیدات به زبان‌هایی مانند انگلیسی گفت: کلان‌نظام زبان و ادبیات انگلیسی که کشورهای زیادی را شامل می‌شود، با آغوش باز پذیرای محصولات ادبی ما نیست، جای خالی ندارد و آثار قوی بسیار است.
کریمی بهبهانی همچنین دومین راهکار را شناخت حوزه نظام ادبی مناسب دانست و گفت: نیازسنجی در جامعه هدف پیش از ارائه اثر بسیار مهم است. اگر اثری که ارائه می کنیم از آثار مورد درخواست جامعه مخاطب نباشد زحمات هدر می‌رود. همچنین باید خورده‌نظام مناسب در کلان‌نظام ادبی زبان مقصد را یافت. برای نمونه اگر مجموعه‌ای از داستان‌ها یا شعرهای زنان ایرانی را گرد آورده و ترجمه کنیم می تواند مفید باشد؛ زیرا این عناوین همیشه در کلان‌نظام زبان و ادبیات انگلیسی، فرانسه و اسپانیایی دیده و مورد توجه می‌گیرند.
خودمان، خودمان را تعریف کنیم
این استاد دانشگاه از منظر رویکرد فرضیه پسااستعماری نیز اهمیت ترجمه به زبان‌های دیگر را بررسی کرد و گفت: در طول تاریخ مشرق زمین و ایران، مستشرقین هویت ما را بازتعریف و زیاد روی ادبیات و تاریخ ما کار کرده‌اند، در هیچ دوره‌ای خود را برای جهانیان تعریف نکرده‌ایم؛ بنابراین هویت خود را باید تعریف کنیم که ترجمه آثار از فارسی به دیگر زبان‌ها در همین راستا قرار دارد.
باید با گذشته خود ارتباط برقرار کنیم
وی با اشاره به اقبال عمومی جهانی به مولوی، شاعر ایرانی قرن هفتم گفت: با اینکه بزرگان ادب فارسی مانند حافظ، سعدی یا عطار امروز در سطح نظام جهانی ادبیات به حاشیه رانده شده‌اند، مولانا همچنان مطرح و در مرکز است و اگر اثری از نویسندگان ما هست که برگرفته از داستان‌های مثنوی است در ترجمه قطعا با اقبال روبه‌رو می‌شود؛ بنابراین باید ارتباط‌ها را برقرار کنیم.
کریمی بهبهانی ادامه داد: باید نشان دهیم ما ادامه ادبیاتی هستیم که در یک دوره بسیار موثر بوده و امروز از آن تاثیر گرفته‌ایم، باید ضمن برقرار کردن این ارتباط آن را نشان دهیم.
کریمی با اشاره به نقاط قوت آثار ترجمه شده مرکز ترجمه گفت: بسیاری از مترجمان این آثار فقط مترجم نیستند و دغدغه‌های فرهنگی و ادبی دارند، تنوع خوبی در مجموعه آثار دیده می‌شود، انتخاب زبان‌ها هوشمندانه است ولی به نظر می‌رسد باید روی ویرایش بعضی آثار کمی بیشتر کار شود.