مسعود دلخواه:رویکرد رادیکال کارگردان به متن، خطرناک است

کارگاه تخصصی "پیش‌درآمدی بر شیوه‌های کارگردانی در تئاتر معاصر" با حضور دکتر مسعود دلخواه؛ کارگردان تئاتر و استاد دانشگاه؛ امروز- دوشنبه، 28مهرماه- در بخش جنبی آخرین روز بیست و سومین جشنواره سراسری تئاتر "سوره ماه" برگزار شد.

مسعود دلخواه گفت: کارگردان تئاتر باید بداند که یک متن نمایشی را برای چه کسانی و چرا می‌خواهد اجرا کند.

به گزارش خبرنگار صحنه، کارگاه تخصصی "پیش‌درآمدی بر شیوه‌های کارگردانی در تئاتر معاصر" با حضور دکتر مسعود دلخواه؛ کارگردان تئاتر و استاد دانشگاه؛ امروز- دوشنبه، 28مهرماه- در بخش جنبی آخرین روز بیست و سومین جشنواره سراسری تئاتر "سوره ماه" برگزار شد.

دکتردلخواه در ابتدا این سئوال را مطرح کرد که در انتخاب متن توسط کارگردان جهت اجرا، چه استانداردهایی باید رعایت شود؟ وی در پاسخ به این پرسش توضیح داد: قدم اول در کارگردانی، انتخاب متن است. در انتخاب متن، کارگردان باید بداند که متن را برای چه کسی و چرا می‌خواهد اجرا کند. او باید بداند که هدفش از اجرای متنی که انتخاب کرده چیست و چه تاثیری را می‌خواهد بر مخاطبش بگذارد. پاسخ‌هایی که کارگردان به این پرسش‌ها می‌دهد در حقیقت نقطه‌ی آغازین شکل‌گیری کانسپت کارگردان است.

این استاد دانشگاه در توضیح واژه‌ی کانسپت افزود: در زبان فارسی معادل مناسبی برای این واژه وجود ندارد. با این حال می‌توان کانسپت را مجموعه‌ای از ایده‌های اصلی اجرا به اضافه‌ی شیوه‌ی اجرایی اثر دانست. این دو در کنار هم، کانسپت کارگردان را می‌سازند و کارگردان بر مبنای آن می‌داند که می‌خواهد چه اثری را چگونه بر صحنه ببرد.

دلخواه گفت: در استاندارد جهانی تولید تئاتر، بعد از این‌که کانسپت کارگردان برایش مشخص شد، جلسه‌ای با طراحان صحنه و لباس می‌گذارد و بر اساس همان کانسپت کارگردان است که طراحی‌ها هدایت و اجرا می‌شوند. در این میان، کارگردان می‌تواند دیگر عوامل اجرایی کار نظیر بازیگران، مدیر صحنه، دستیار کارگردان، آهنگساز و ... را انتخاب کند. تا اینجا، کار تئاتر در مرحله پیش تولید قرار دارد.

این کارگردان تصریح کرد: با ورود به مرحله‌ی تمرین، کار وارد پروسه تولید می‌شود. در این مرحله به طور کلی سه رویکرد کارگردان به متن وجود دارد و غیر از این، راه دیگری وجود ندارد. در رویکرد اول، که از آن با اصطلاح تخصصی conservative approach یاد می‌شود، کارگردان بسیار وفادارانه با متن برخورد می‌کند. معادل فارسی این اصطلاح همان برخورد محافظانه‌کارانه است. در این رویکرد، کارگردان بسیار به متن نمایش‌نامه وفادار بوده و سعی در اجرایی کردن عین آن دارد.

وی در توضیح رویکرد دوم گفت: رویکرد دوم، رویکرد liberal approach یا اصلاحگرایانه است. کارگردان در این رویکرد، صد درصد به متن وفادار نیست اما در عین حال ساختار متن را هم نمی‌شکند. تغییرات ممکن است فقط در حذف برخی صحنه‌ها، دیالوگ‌ها و یا کاراکترهای جنبی نمایش‌نامه باشد. بیشتر کارگردانانی که می‌شناسیم با این رویکرد اثرشان را به صحنه می‌برند.

این پژوهشگر ادامه داد: رویکرد سوم، رویکرد خطرناکی است! رویکردی که ریسک بالایی را طلب می‌کند و معمولا به دانشجویان و کارگردان جوان، استفاده از آن توصیه نمی‌شود. در این رویکرد که با عنوان radical approach شناخته می‌شود، کارگردان به صورت بسیار افراط‌‌گرایانه دست به ساختارشکنی متن می‌زند. در این روش، ممکن است کارگردان به متن، دیالوگ‌هایی را اضافه کند و یا ترتیب وقایع را تغییر دهد. باید آگاه بود که تنها کارگردانی که از تجربه، سواد و صلاحیت تخصصی و علمی کافی برخوردار است می‌تواند از چنین رویکردی در اجرای اثرش بهره گیرد تا نتیجه‌ی مطلوب حاصل شود.

وی اضافه کرد: دیگر مباحثی که در زمینه‌ی متن وجود دارد نظیر، اقتباس، بازنویسی و یا الهام، دیگر در حوزه‌ی کارگردانی نیست بلکه در حوزه‌ی نویسندگی قابل طرح است.

این استاد دانشگاه در بخش دیگری از صحبت‌های خود، به شیوه‌های اجرایی کارگردانی پرداخت و گفت: می‌توان چهار شیوه‌ی اجرایی در کارگردانی در نظر گرفت. گروه اول در اصطلاح کارگردانانی دیکتاتورمآب هستند. آن‌ها می‌دانند که از متن و اجرا چه‌ می‌خواهند و میزانسن‌ها را بر اساس خواست و در جهت ایده‌ی ذهنی‌شان طرح‌ریزی می‌کنند و نظر کسی برایشان  اهمیتی ندارد. گروه دوم، کارگردانی دموکراتیک هستند. این کارگردانان فضای بحث و نظر را در کار باز می‌گذارند اما لزوما همه‌ی پیشنهادات را به کار نمی‌گیرند و در اصطلاح حرف آخر را خود کارگردان می‌زند. آن چیزی که در این گروه دوم اتفاق می‌افتد، اهمیت دادن به خلاقیت تیمی است.

وی ادامه داد: گروه سوم کارگردان‌هایی هستند که بر اساس بداهه پیش می‌روند و نقش تیم و اعضایش در موفقیت کار، موثر است. دسته‌ی آخر، کارگردانانی هستند که به شیوه‌ی شورایی کار می‌کنند. جلسات تمرین این کارگردان‌ها، جلساتی پر از بحث و نظر است. کارگردان هیچ تصمیم و اقدامی را بدون نظر تیم اتخاذ نمی‌کند و با تمام این اوصاف باید گفت چنین کاری با احتمال ریسک بالایی تولید می‌شود.

مسعود دلخواه در بخش پایانی این ورک‌شاپ، به بحث میزانسن پرداخت و گفت: میزانسن خوب ویژگی‌هایی دارد. یک میزانسن خوب در وهله‌ی اول باید زیبا باشد. در گام بعد باید در خدمت متن باشد. میزانسن زیبایی که در راستای متن نباشد، محکوم به شکست است. از دیگر عناصر یک میزانسن خوب می‌توان به همخوانی با شیوه‌ی اجرا، منطقی بودن، تناسب با شخصیت‌های متن، معناگرایی و نیز استریلیزه بودن را نام برد.

گفتنی است ادامه‌ی کارگاه آموزشی "پیش‌درآمدی بر شیوه‌های کارگردانی در تئاتر معاصر" با پرسش و پاسخ حاضرین همراه بود.

خاطرنشان می‌شود بیست و سومین جشنواره‌ی سراسری تئاتر "سوره‌ ماه" که از روز سه شنبه- 22 مهرماه- کار خود را با اجرای 32 نمایش در 5 بخش اصلی، تجربه‌های جوان، بچه‌های مسجد، خیابانی و مهمان آغاز كرد امروز 28 مهرماه در ساعت 18 در مراسم اختتامیه، با معرفی برگزیدگان به کار خود پایان خواهد داد.